Cuma , Mart 29 2024
fatr
Ana Sayfa / ْTÜMÜ / Araştırma ve Makaleler / Türk töresine dayanan güç

Türk töresine dayanan güç

Türk töresine dayanan güç

 İSA DOĞANLI

“Memalik-i mahrusa-i kaçar” veya Kaçar’ın korunmuş toprakları, birinci Dünya Savaşı’na kadar, resmi belgelerde, şimdiki “İran” adlı topraklara verilen addır.

Bazı kaynaklara göre İran sözcüğü ilk olarak 1914 civarında bir ülkeyi temsil etmek üzere, resmi olarak belgelere geçmiştir. Bu sözcüğün kökeni ise tam olarak belli değil ancak onu Türkçe olan ve ‘genişlik, ara ve mesafe’ anlamına gelen ‘Ir’ köküne bağlayanlar var. Bu bakımdan doğru telaffuzu ‘Iran veya Yıran’ olmalı.

Tacik kaynaklarına göre ‘Iran’ sözcüğü küçük bir bölge adı olarak, Horasan, İsfahan, Sistan ve Kirman gibi bölgelerin yanı sıra kayıt olmuştur ve bu da o zamanki İran’ın jeopolitik değerinin Kirman ve ya Sistan gibi bölgelerle bir seviyede olmasının kanıtıdır.

“Memalik” ve “mahrusa” ikisi de Arap kökenli sözcükler olarak “Memleketler” ve “Korunmuş” anlamına gelir. Bu terim Ortadoğu’daki bazı başka devletlerde de kullanılırmış.

‘Memleket’ sözcüğü siyasi edebiyatta daha çok bağımsızlık yükünü taşıyan ve bazı önemli şartları barındıran jeopolitik bölgeler anlamında kullanılırmış. Değişik bir açıdan eski ‘memleket’i şimdiki ‘ülke’ ile bir farz edebiliriz.

Bu açıdan Kaçar imparatorunun otoritesini birçok memleketin üzerinde görmüş oluruz.

Büyük Kaçar İmparatorluğu’nun korunması altında olan en önemli memleketlerden birisi de, “Vilayet-i Kaşkayı” Yahut Kaşkayı Valiliği olarak, resmi belgelerde kayda geçmiştir.

Bu da, Kaçar Devleti’nin Kaşkayı Türkeri’ne özel bir jeopolitik pay tanımış olması ve tabiri caiz ise, “Merkezi devlet” tarafından, Kaşkayı’ların siyasi denklemlerde önemli rol üstlenebileceklerini kabullenmek anlamına gelir.

Peki, kocaman bir imparatorluğun en stratejik topraklarından birine, yani Kenger Körfezi yahut Basra Körfezi’ne dayanan topraklara hüküm sürebilmek için, Kaşkayı’ların ne özelliklere sahip olmaları gerekliymiş?

Bu sorunun cevabını bulabilmemiz için, Kaşkayı toplumunun sosyal alt yapısından kaynaklanan özelliklerine daha ince bakmamız gerekmektedir.

İran’ın değişik bölgelerinde ve özellikle Kaşkayı Türkleri’nin çoğunlukta olduğu illerde yapılan saha araştırmalarına dayalı, Elimizde olan birçok belgeye göre, Türklerin varlığı Ortadoğu’da ve özellikle şimdiki İran adlı topraklarda, binler yıl önceye dayanmaktadır ve bu gerçekler uydurulmuş birçok iddiaların tam tersine, Türkülerin bu toprakların sonradan gelen misafirleri değil, belki ev sahibi olduklarını vurguyla kanıtlamaktadır.

Bu açıdan kısaca Kaşkayı’ları, Ortadoğu’nun topraklarında binler yıl geçmişe sahip olan Türkler ile son 1000 yılda genellikle Orta Asya’dan bu topraklara göçen Türk boylarının buluşması sonucu şimdiki İran’ın orta ve güney bölgelerinde oluşan konfederatif bir Türk topluluğu olarak tanımlayabiliriz.

Yani bu toplumu daha iyi tanımamız için ona çekirdeği çok eski bir tarihe dayanan yerli Öztürklerden oluşmuş bir konfederasyon gibi yaklaşmamızda fayda var.

Birkaç El’in birleşmesinden ortaya çıkan Kaşkayı konfederasyonunun genel ve klasik toplumsal yapısı böyleymiş:

Kişi → Aile → Oba → Bölük → Oymak → Boy →El → Birleşik Eller(Konfederasyon).

Bu arada ‘El’ sözcüğünün ‘Əl: kolun, bilekten parmak uçlarına değin olan bölümü’ ile farklı bir anlam taşıdığını bilmekte fayda var.

Ancak birkaç asır önce, Şaylı hanları, bu konfederasyonun başına geçtiklerinde, bütün devletlerin yaptığı gibi, giderek Yönetim Kurulu’nu ortadan kaldırıp bütün İlleri bir yönetim altına alıp Kaşkayı Birleşik Ellerini veya Çağdaş tabirde Kaşkayı konfederasyonunu, tek bir yönetim altına aldılar.

Bu değişimlerden sonra İran’ın orta ve Güney kısımlarında yaşayan birçok Türk toplulukları ve elleri(illeri) Kaşkayı adına tanınmışlar.

(Şaylı hanlarının Kaşkayı Türklerinin başına geçmesini ve bu sürecin nasıl Türklüğün Çağdaş tarihine etki bıraktığını, başka bir yazıda konuşacağız.)

Bu toplumun eski Türk törelerine dayalı inançları ve çok özel sosyal yapısı her daim yatık (kentlerde yaşayan) Türk devletlerinin gözünde bir tehdit veya fırsat olarak değerlendirilmiştir.

Sürekli tehdit veya fırsat niteliğinde olan bu ilişkiden Doğan siyasi tavırlar Kaşkayı Türklerinin toplumsal yapısını birçok alanda derinden etkilemiştir.

Kaşkayı elinde siyasi Yapı

Yörük Türklerin törelerine dayanan sosyal yapı, Kaşkayı Toplumunun siyasi yapısının temeli olarak değerlendirilebilir.

Belirgin veya bazen de belirsiz nedenlere göre, zaman içinde ortaya çıkan toplumsal katmanlar, siyasi yapılaşmanın yol haritasını da çizmiştir.

Her kişinin toplumun hangi katına ait olduğuna göre, belli bir güce sahip olmak üzere belli bir sorumluluğu da vardır.

Ancak Kaşkayı yapısında söz konusu olan toplumsal katmanları sadece klasik yatay sosyal katmanlar değil, belki onu yatay ve dikey katmanlardan oluşan bir Ağa benzete biliriz.

Bu özel yapıdan dolayı, üstten aşağı yürütülen buyuruk(Hüküm) veya aşağıdan üste sunulan öneri, sadece iki boyutta değil belki üç boyutta dalgalanıp uygulanabiliyor.

Bu konuyu daha iyi anlayabilmek için bir havuzun tam ortasına düşen taşın etkisinden oluşan yüzeysel su dalgalarını iki boyutta genişlenmiş bir toplumun merkezinden(İlhan veya yönetim kurulu) etrafa uygulanan hüküm gibi düşünebiliriz.

Söz konusu olan havuzda, dalgaların merkezden nasıl etrafa hareket ettiği birçok koşuldan etkileniyor. Dalgaların hareketine havuzun değişik noktalarındaki derinlik, havuzun şekli, değişik kısımlarda olan sıvı yoğunluğu, suyun içinde olan cisimler ve birçok başka olası etkenlerin direk veya dolaylı, etkisi bulunmaktadır.

2 boyutlu bir toplumda biz sadece suyun yüzeyini gördüğümüz için dalgaların neden düzenli bir biçimde seyrede bilmediğini pek araştıramıyoruz. Başka taraftan merkezi yönetimden uygulanan hükümlerin toplumun değişik kitlelerinden nasıl bir geri bildirim veya tepki alabileceğini de ön göremiyoruz.

Ancak üç boyutta gelişen Bir toplum kendi sosyal yapısının bağdaşık(homojen) olduğunu Garanti etmese de, örnek getirdiğimiz havuzun içindeki dalgaların nerede nasıl davrandıklarını öngörebilmek üzere belirtiyor.

Bu durumda ilk dalgayı oluşturan etken, havuzun dışından değil, içinden sayılır. Bireyleri küplerden oluşmuş üç boyutlu bir ağ gibi davranan bu toplumsal yapıda, her birey birbirilerine amut durumda olan en az 2 değişik katmanın üyesidir. Aslında böyle bir toplumda herhangi bir dalganın(emirin) hareket etmesini, kristal içinde yayılan titreşim dalgasına benzete biliyoruz.

Değişik mesleki özelliklere göre belirtilmiş olan kitleler Kaşkayı sosyal yapısında, birbirleriyle paralel durumda olan toplumsal katmanlar olarak değerlendirilebilir. Öte yandan boy, soy, töre ve genellikle siyasi kapasitelere dayanarak, belirlenen katmanları da birbirleriyle paralel ancak mesleki katmanlara dikey bir durumda olarak düşünebiliriz.

Daha önce ondan bahsettiğimiz genel toplumsal yapıya üç boyutlu baktığımızda, Kaşkayı Elindeki toplumsal katmanları daha iyi görebiliriz.

Her kişi ailenin bir parçası olarak Ata ve Ana tarafından eğitilip yönlendiriliyor. Her ailenin başında Obanın en bilgin ve saygın kişisi bulunuyor. Genellikle bir obayı yöneten kişi yaşlı bir erkek olmak üzere Ağsaqqal(Aksakal) olarak biliniyor. Bazen de bu görevi Alabirçək adlandırılan bir yaşlı kadın üstleniyor.

Çok sayıda obadan oluşan Bölükbaşı ise Kəndxuda (kethüda)dır. Ve böylece çok sayıda Bölükten oluşan Oymağın başında Han ve en başta olan kişi ise bütün ili yönelten ilhandır.

Bu katmanı, Yöneticiler katmanı adlandıra biliriz. En üst yetkili tarafından uygulanan yöntemler, hiç bir bilgi kirliliğine maruz kalmadan, en aşağıdaki yetkiliye iletilir. Bu bakımdan yöneticilerin katmanı bağdaşık bir katman gibi davranıyor.

Bu gibi başka katmanları da ayırt edebiliriz. Örneğin sanatçılar, hayvancılar (çobanlar, dargalar, …), tacirler, demirciler, otacılar ve… .

Muhtemelen düşündüğünüz gibi, Kaşkayı toplumunun sosyal yapısında hiçbir yerde kayda geçmemiş ancak halkın arasında yazılmamış bir sözleşme sonucu kabullenilmiş ve şimdiki sendikalara benzer bir sürü toplumsal yapılanma varmış.

Söz konusu olan sendikaya benzer yapılar birbirleriyle neredeyse hiç kesişmeden düzenli bir biçimde çalışıyor Kaşkayı toplumun ihtiyaçlarını gideriyorlarmış. Onları birbirleriyle ilgilendiren ve aralarında gereken düzeni sağlayan ise tabii ki bu paralel katmanlarla kesişen yöneticilik katmanı gibi yapılırmış.

Kaşkayıların törelere bağlı oldukları ve her daim Türklüğü yaşamın ön planında tuttuklarından doğan ve genel olarak yöneticilik katmanıyla kesişmeyen, özellikle de yöresel siyasi yöntemlerle paralel bir biçimde hayatını devam ettiren başka bir etkin katmanı da düşünebiliriz. Bu eski yapının adını “Türklük inancı Katmanı” koyabiliriz.

Genellikle Tengricilik inancıyla Kaplanmış, Doğacılık yaşam tarzından zenginleşmiş ve Şamanizm töreleri ile donatılmış, Kaşkayıların Yaşam felsefesini şekillendiren bir yapı.

Dolayısıyla biz Kaşkayı toplumunun yapısını oldukça eski ancak günümüzdeki modern sosyal özellikleri de benimseyip içinde barındırabilen bir yapı olarak değerlendirebiliriz.

Çağdaş devlet_ millet tarifine göre, bir toplumun belli bir yönetim altında, belli bir ideolojiye dayanarak, kısmen belli bir inanca inanıp kurumsallaşma sürecini sağlam bir biçimde kat etmesi gerekiyor. Bu sistemin doğru bir şekilde çalışabilmesi için, önceden belirlenmiş birçok tarifler ve teorilerin doğup toplumun bilinçaltında olgunlaşması gerekiyor.

Mesela Dine dayalı bir millet kurulacaksa, önceden dine dayalı bir sürü değerleri ortaya çıkarıp giderek toplumun alt bilincine yerleştirmemiz lazım. Bazı tarifleri değişip, bazı kuralları hafifletip veya sıkılaştırmamız lazım. Yani genel olarak toplumun önceden var olduğu ayarlarıyla azdan çoktan oynamamız gerekiyor.

Bu konu başka herhangi bir ideolojiye dayalı modern devletin kuruluşunda da geçerlidir.

Modern bir devletin kurulmasında harcanan bütün bu çaba, toplumun yeniden yapılanması gerekçesinden doğuyor ancak kendi bünyesinde modern bir siyasi yönetimi taşıyabilen ve onunla uyum sağlayabilen bir toplumumuz var ise, sorunun yarısını çözmüşüz demektir.

Kaşkayı Birleşik Elleri de kendi yapısında böyle bir özelliği taşımaktadır. Bu açıdan belki gelecekteki olası federatif yönetimde şimdiki İran’da yaşayan bütün etniklere göre daha hızlı ve daha olumlu bir davranışla, yeni bir değişime hazır bulunabilir.

Ancak bu asla Kaşkayının siyasi açıdan iyi bir durumda olduğu anlamına gelmiyor. Belli şu ki, her ne kadar bu toplumsal altyapı hala ayakta duruyor olsa da, en az yüz yıla yakın bir karanlık dönemi arkada bırakmış ve yıpratıcı sürtüşmelerden dolayı oldukça sarsılmıştır.

Söz konusu olan bu yapı, en iyi ihtimalle yirmi yıl daha asimilasyonun uyuşturan gücüne karşı dayanabilecektir ve bunun nedeni de Kaşkayının asıl köklerine bağlı olan yaşlı insanların gelecek yirmi yıl esnasında aramızdan ayrılacaklarıdır.

İran’ın orta ve güney bölgelerinde yaşayan yedi milyona aşkın Türk, tarih boyu bu coğrafyada oldukça önemli ve etkin roller oynamışlar. İster Qızılbaş, ister Xalac ve ya Kaşkayı adı altında, onların damgasını tarihin birçok yerinde izleyip bulabiliriz.

Bu yüzden en son kayıt olan Vilayet- i Qaşqayı’ ya bakmayarak, tarih boyu bu topraklar Türk egemenliğinin altında bulunmuştur. Ancak şimdi İran’ın güney bölgelerinde kendi altyapısını koruyup ayakta tutabilen tek Türk topluluğu, Kaşkayı Birleşik Elleri olarak bilinmektedir ve büyük Kaçar imparatorluğunun onlara bağımsız bir devlet gibi yaklaşımı da tam bu yüzdenmiş.

 

 

 

Paylaşınız

Dikatınızı çekebilir

Qaşqayı elində toy törəni (Kaşkay şivesinde) Bu yazı “Ozan” dərgisining birinci sayısında yayınlanmışdır.    

45 yorum

  1. Hello. And Bye.
    google404
    hjgklsjdfhgkjhdfkjghsdkjfgdh

  2. track any cell phone location free online

    https://id800800.com/#

  3. free reverse phone lookup canada ontario

    https://usanotecaller.com/#

  4. certainly like your website however you need to take a look at the spelling on quite a few of your posts. A number of them are rife with spelling problems and I find it very bothersome to tell the truth nevertheless I will certainly come back again.

  5. There is significantly a package to know about this. I presume you made sure nice factors in features likewise. Marylee Carver Noguchi

  6. You made some respectable factors there. I viewed on the net for the issue as well as discovered most individuals will accompany with your website. Nari Lon Emmeline

  7. This post presents clear idea in favor of the new visitors of blogging, that in fact how to do running a blog. Dolly Darryl Kalb

  8. Thanks for the marvelous posting! I definitely enjoyed reading it, you are a great author. Meriel Marlin Ethben

  9. I view something genuinely interesting about your web site so I saved to favorites . Eachelle Pernell Weinshienk

  10. Major thanks for the blog post. Really looking forward to read more. Really Cool. Mira Bran Denn

  11. Really appreciate you sharing this article. Much thanks again. Great. Esma Rick Vitale

  12. These are genuinely enormous ideas in concerning blogging. Bernelle Jaimie Gee

  13. That may be the finish of this write-up. Here youll obtain some internet sites that we consider youll enjoy, just click the links. Charlean Davon Atwood

  14. Aliquam eu consectetur libero. Aliquam nec auctor justo. Vestibulum sodales nunc vel bibendum consequat. Elianore Royall Gorlicki

  15. Amazing! Its really amazing article, I have got much clear idea regarding from this article. Bernie Darryl Mensch

  16. Hello, I want to subscribe for this weblog to take latest updates, therefore where can i do it please help. Zorina Flemming Nachison

  17. Man, great post. This is the kind of thing I understand. Thanks for setting it out there. Leesa Ralph Lesley

  18. Hurrah! In the end I got a webpage from where I know how to actually take valuable facts concerning my study and knowledge. Marketa Reidar McKale

  19. Sweet lady! Cannot imagine all the emotions involved in all of this for you. For the both of you. Prayers for peace and guidance. Mareah Rossie Elfie

  20. I really liked your blog article. Really thank you! Really Cool. Karrah Brannon Tews

  21. Please take a look at the internet sites we stick to, including this one, as it represents our picks in the web. Keriann Sheffield Leblanc

  22. Wow! Finally I got a blog from where I can actually take useful facts concerning my study and knowledge. Liliane Basilio Tomkin

  23. I love your writing style truly rrot loving this internet site . Nikki Tanny Wendin

  24. Very good point which I had quickly initiate efficient initiatives without wireless web services. Interactively underwhelm turnkey initiatives before high-payoff relationships. Holisticly restore superior interfaces before flexible technology. Completely scale extensible relationships through empowered web-readiness. Kelsy My Lorelei

  25. WOW just what I was searching for. Came here by searching for website Bobbye Link Prouty

  26. Wow! Finally I got a web site from where I be able to genuinely obtain helpful information concerning my study and knowledge.| Lynda Dunc Wood

  27. Hi there. I found your web site via Google even as searching for a related topic, your web site got here up. It appears good. I have bookmarked it in my google bookmarks to come back then. Eleanora Burr Christy

  28. we prefer to honor many other online web sites around the net, even when they arent linked to us, by linking to them. Beneath are some webpages really worth checking out Ysabel Jasun Plante

  29. By developing strong leg muscles, you will not only be able to shoot harder, but you will also be able to protect yourself from many of the common soccer injuries such as a torn hamstring or torn achilles. Suki Valentijn Sterling

  30. Excellent read, I just passed this onto a friend who was doing a little research on that. And he actually bought me lunch since I found it for him smile So let me rephrase that: Thanks for lunch! Georgia Linus Korff

  31. Thank you for the good writeup. It in fact was a amusement account it. Look advanced to far added agreeable from you! However, how could we communicate? Anny Flinn Pasco

  32. Hi! I just would like to give you a big thumbs up for the excellent information you have got right here on this post. I am returning to your web site for more soon. Kiah Benjie Garfield

  33. Major thankies for the article. Really looking forward to read more. Goldina Ginger Archer

  34. Why visitors still use to read news papers when in this technological world everything is presented on net?

  35. Siteniz çok güzel fakat mutlaka bir de bizim sitemizi kontrol etmenizi isteriz
    Sunucu testleri için Shell indir ve hemen sitendeki güvenlik açıklarını bulll

  36. This design is wicked! You obviously know how to keep a reader amused.
    Between your wit and your videos, I was almost moved to start my own blog (well, almost…HaHa!) Great job.
    I really loved what you had to say, and more than that, how
    you presented it. Too cool!

  37. Antalya ısı yalıtım firmalarının başında akbal mimarlık firması gelmektedir.
    Aynı zamanda https://www.herizolasyon.com olarak
    ta bilinen firmamız en uygun fiyatlarla en kaliteli ısı yalıtım çalışmalarını sizler için hazırlamaktadır.

  38. What’s up it’s me, I am also visiting this site on a regular
    basis, this website is actually fastidious and the users are genuinely sharing nice thoughts.

  39. Hi there, just became aware of your blog through Google, and found that it’s
    really informative. I’m gonna watch out for brussels. I’ll be grateful if you continue this in future.
    Numerous people will be benefited from your writing. Cheers!

  40. Wonderful article! That is the type of information that should be
    shared around the net. Disgrace on Google for not positioning this publish upper!
    Come on over and consult with my website . Thank you =)

  41. Türkiyenin en iyi leke kremi
    satış sitesini ziyaret ettiniz mi? en iyi leke cilt bakım setleri için sitemizi mutlaka ziyaret ederek leke kremi hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz

  42. sen de instagram takipçi alarak hemen fenomen olmak için https://www.takipcisatinallin.org u ziyaret et ve instagram takipçi satın al !

  43. certainly like your web-site however you need to
    check the spelling on several of your posts.
    Many of them are rife with spelling problems and I in finding it very troublesome to tell the reality on the
    other hand I will certainly come back again.

  44. Hi! I could have sworn I’ve visited this site
    before but after looking at some of the posts I realized it’s new to me.
    Regardless, I’m certainly delighted I stumbled upon it and I’ll be bookmarking it and checking
    back often!

Davidduh için bir cevap yazın Cevabı iptal et

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Cresta Help Chat
gönder