Salı , Mart 19 2024
fatr
Ana Sayfa / ْTÜMÜ / Araştırma ve Makaleler / Kültür ve Gelenekler Temelinde Turizm Sektörünün Kaşkay Türklerine Katkısı

Kültür ve Gelenekler Temelinde Turizm Sektörünün Kaşkay Türklerine Katkısı

Hazırlayan: Amin Jahangirinia

Düzelten: Lale Yeşilova

 

Turizm sektörü 20. yüzyılın sonlarında çok daha önemli bir hale geldi. Hem çeşitli türleri ortaya çıktı hem de ekonomik katkısının yanında pek çok alanda da toplumun gelişmesine yardımı olan bir araç haline geldi. Günümüzde çevresel, sosyal ve kültürel zenginlikler de turizme kaynak oluşturduğu için ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan, turizm bir araç olarak çevrenin korunmasında, yerli toplumların sosyal ve ekonomik hayatının gelişmesinde ve kırsal yaşamın sürdürülmesinde önemli bir rol oynar. Dolayısıyla turizm sektörü, kültürel diplomasinin önemli bir koludur.

Dünya siyasi haritasında İran’ın bulunduğu coğrafya, 10. Yüzyıldan 20. Yüzyılın başlarına kadar farklı Türk devletlerinin egemenliği altındaydı. Farklı Türk boyları bu coğrafyada çeşitli şekillerde varlıklarını sürdürdüler. Şimdi de nüfusunun yarısına yakını Türklerden oluşan İran’ın pek çok yerinde Türklerin gelenek ve kültürlerinin yaşadığını veya izini görmek mümkündür.

İran’daki farklı Türk toplumlarından biri Kaşkay Türkleridir. İran’ın merkezinden güneydeki Basra Körfezi sahillerine kadar uzanan coğrafya Kaşkayların yerleşim yeridir. Ancak bu bölgede sadece Kaşkaylar değil, Farslar, Lurlar, Bahtiyariler ve Araplar da yaşamaktadır. Kaşkayların nüfusunun 3-4 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Kaşlaylar bu geniş coğrafyada son yıllara kadar göçebe halde ve aşiret toplumu olarak yaşamışlardır. Günümüzde kısmen de olsa göçebe yaşayanlar vardır. Kim oldukları ve nereden geldikleri bu yazının konusu değil. Şunu söylemeliyiz ki Kaşkayların tarihleri ne kadar eski çağlara uzansa da, son yüzyıllarda farklı Türk boyları Anadolu, Irak, Azerbaycan (güney ve kuzey Azerbaycan) ve Orta Asya’dan onlara katılmıştır. Bu yüzden günümüzdeki Kaşkay toplumu zengin bir Türk kültürü ve göçebe kültürüne sahiptirler.

  1. yüzyılın sonlarında Kaşkay göçebeleri şehirlere yerleşmeye başladılar. Bu yerleşme ve göçebe yaşam tarzını sürdürememekten dolayı bazı geleneklerini kaybetmek zorunda kaldılar. Yazılı ve görsel basında varlık gösteremediler. İran yönetiminin sadece Farsların dil ve kültürünü yaşatması da Kaşkayların kültürlerini korumalarını zorlaştırdı. 2000’li yıllarda farklı üniversitede olan Kaşkay öğrencileri Kaşkay ile ilgili dernekler kurmaya ve dergi çıkarmaya başladılar. Ama bu hareketler de çok etkili olamadı.

2010’larden itibaren şehirlere yerleşen Kaşkaylar yerleşmiş toplumlarının mesleklerini öğrenerek öncekine göre daha büyük ölçekte ekonomik ve girişimcilik faaliyetlerine başladılar. Bu ekonomik kalkınmanın peşinden kültürel ve sonra da kültüre dayalı ekonomik kalkınma da başladı. Kaşkayların geleneksen el sanatları (halı, gebbe, cecim, kilim, el dokuma çantalar vs.) bir gelir kaynağı olarak öncekine göre daha çok üretilmeye başladı. Yavaş yavaş Kaşkay girişimcileri kendi kültürlerinin el dokumalardan dışında diğer yönlerinden de gelir kazanmayı öğrendiler. Böylece kültür ve geleneklere dayalı farklı turizm işletmelerini ortaya çıkardılar. Bu işletmeler hem Kaşkayların yaşadığı Coğrafyada hem de diğer bölgelerde yerli ve yabancı turistleri çekmeye başladılar. Bazı yerlerde misafirlerin bu gelenekleri görme şansı oldu. Kimi misafirler de halkın içine girip o kültür ve gelenekleri aynen tecrübe etme imkânına sahip oldu. Hatta bu imkânlardan şehirde yerleşmiş ama eski geleneklerini özleyen Kaşkaylar da faydalandılar.

 

Bu işletmeleri faaliyetlerine göre 4 gruba ayırabiliriz:

1-Tamamen aşiret ve göçebe yaşam tarzında olan işletmeler:

Bu işletmeleri kuranlar kendi aileleri ve bazen de akrabaları ile birlikte normal aşiret ve göçebe yaşamına devam etmektedirler ve bunun yanında bu yaşam tarzlarını ilgisini çeken kimseye de görme ve deneme imkânı sağlamaktadırlar. Bunlardan biri Heybetli Tiresi’dir. (Şişbeğli Tayfasından olan bir tire). Bu faaliyet 2009’da Gerdeşgeri-e camee Bonyad Tire-Ye Heybetlu (Heybetli Tiresi Toplumsal Turizm) adıyla Şima Amiri tarafından başlatılmıştır. Yaylaları Fars vilayetinin kuzeyinde Abadeh ve Iglıd illeri bölgesindedir. Kışlaları da Fars vilayetinin güneyinde Farraşband ilindedir. Yayla ve kışla mesafesi yaklaşık 400 kilometredir ve bu mesafeyi 20-25 gün boyunca yürüyerek taşınıyorlar. İlgisini çeken herkes bu göç esnasında da onlara katılabilir ve onlarla beraber göç edebilir. Yayla ve kışlakta oldukları zaman da turist onlara gidebilir ve onların günlük hayatını yakından görüp ve tecrübe edebilir. Örneğin halı dokuma, keçi sağma, hayvanları otlamaya götürme, süt ürünleri hazırlama, Katır ya da eşek ile pınardan eve su götürme, tesadüfen evlenme veya ölüm olursa, düğün veya cenaze törenlerine katılmak, geleneksel yemekleri yemek, geleneksel oyunları oynamak ve benzeri imkânlar turistler için sağlanmaktadır.

Bu işletmelerden bir diğeri Şamim Bumgardi yeylag’dır. 2010 yılında Sedigheh Şahbazi tarafından faaliyete başladı. Sözü geçen Gerdeşgeri-e camee Bonyad Tire-Ye Heybetlu gibi ayni hizmetleri turistlere sunmaktadır. Fakat yayla ve kışlaları çok yakın mesafede ve Fars vilayetinin merkezi olan Şiraz şehrinin yakınındadır.

Bu gruptan bir diğeri de Bahman Mardanlu tarafından yönetilmektedir. Yaylaları İsfahan vilayetinin güneyinde Semirom(Sümürüm) ilinde Dena dağlarının eteğindedir. Kışlaları da Fars vilayetinin batısında Nurabad-e Memeseni ilinde Mahur-e Milati bölgesindedir. Bu da aynı hizmetleri vermektedir. Tek farkı sadece kendi ailesi ile bu faaliyetleri yönetmesidir.

2- yarı köy yarı göçebe yaşam tarzında olan işletme:

Bu işletmeler bir köy kenarında faaliyet göstermektedirler. Önceki tür ile önemli farkı her zaman aynı yerde olmak ve göç etmemektir. Ziyaretçinin konaklama yeri isteğine göre çadır veya köy evi olabilir. Ama diğer hizmetler Kaşkay gelenekleri çerçevesinde verilmektedir. Bunlardan biri Behnam Keşkuli tarafından kurulmuş olan Bumgardi Ceverg’dir. Şiraz şehrinin yakınında Ceverg köyü kenarında kurulmuştur. Diğeri de Tenge Çovgan Turizm Merkezi’dir. Fars vilayetinin batısında olan Kazerun ilinde ve Tenge Çovgan arkeolojik bölgesinde Keşkorlu köyü yanındadır. Bu işletme Parvane Amirian tarafından kurulmuş ve yönetilmektedir.

3-geleneksel turizm kampları:

Bu işletmeler şehirlerin dışında doğa içinde kurulmuşlardır. Bu kamplar içinde Kaşkay kara çadırlarında çayhane, restoran, konaklama ve benzeri hizmetler turistlere verilmektedir. Bunların örneği Firuzabad ilinde Ateşkede tarihi kalıntılarının yakınında kazemi bey ve Deştestan ilinde Ahmedi Bey tarafından kurulan kamplardır.

4-şehirde olan ama Kaşkay geleneklerine dayalı hizmet veren ikametgâhlar:

Bu tür işletmeler çok yenidirler. Turistler tarafından çok tercih edilen şehirler (hatta bazen hiç Kaşakay coğrafyasında olmayan şehirlerde) Kaşkaylar tarafından kurulmuş. Bu işletmeler genellikle yerleştiği şehrin bir eski ve tarihi mahallesinde yerleşmişlerdir. Kaşkay halı, kilim, cecim ve diğer el dokumaları ile döşenen ve süslenen odalarda turistlere konaklama imkânı sağlamak yanında geleneksel yemek, içecek, müzik gibi hizmetler vermektedirler. Bu örneklerden biri Yezd şehrinde olan Qashqayı Hastel’dır.

Bu 4 tür işletmenin yanında bir diğeri de turistler için olmayan, Kaşkayların kendilerine özel münasebetlerde gelenek ve törenlerini yerine getirmek için hizmet vermektedir. Bu işletmeler seyyar düğün salonlarıdır. Bu işletmeler müşterinin istediği yerde geleneksel düğün, nişan, nikâh, kına gecesi ve benzeri törenler için gereken ve Kaşkay kültüründe olan malzemeleri tedarik etmektedirler.

Kaşkayların çoğunluğu şehirlere yerleşmelerine rağmen, eskisi gibi kendi geleneklerine bağlıdırlar ve her zaman geleneklerini yerine getirmek isterler. İki nedenden dolayı bu tür işletmelere ihtiyaç duyulmuştur:

1- Şehirdeki düğün salonlarında bazı geleneklerin yerine getirilmesi mümkün değildi. Örneğin kara çadır olmadan geleneksel süslemeler olsa da yine Kaşkayların arzu ettiği gibi güzel ve çekici olamazlar veya şehir salonlarında gelin-damadın ata binmesi ve at ile salona gelmesine veya halay oynayanların ateş etrafında oynamaları mümkün değildir.

2-Kaşkaylar doğaya çok bağlıdırlar. Özellikle geçmişte yaşadıkları kendi yayla kışlakları doğasına. Bu yüzden törenlerini (ve özellikle de evlenme törenlerini) doğada yapmayı tercih ederler. Bu sebeplerden dolayı müşterinin arzusunu mümkün olan dereceye kadar istediği gibi ve istediği yerde yerine getirmek için bu tür tedarikçi işletmeler kurulmuşlardır.

Bahsettiğimiz işletmeler bu geçen 10 yıl içinde çok farklı açılardan Kaşkaylar için faydalı olmuşlardır. Hem doğrudan faaliyette olan yönetici ve çalışanlar için katkısı olmuş hem de genel olarak bütün Kaşkay toplumu için. Bu katkıları iki önemli gruba ayırıp inceleyebiliriz.

  • Ekonomik açıdan:
  1. Bu işletmeleri kuranlar ve istihdam edilenlerin tamamına yakını Kaşkaydır. Bu yüzden ekonomik açıdan önemli katkısı olmaktadır. Bu işletmelerin ilk kuruluşları ve yaygınlaşmaları 2010’lu yıllara dayanmaktadır. O yıllardan itibaren İran ekonomisi krizlere girmiş ve halâ da bu krizler devam etmektedir. Günümüzde işsizlik İran’ın önemli sorunlarından biridir. Sözü geçen işletmeler bazı kişiler için direk iş fırsatı sağlamaktadırlar. Bu kişiler işletme mekânında çalışan ve müşteriye hizmet verenlerdirler ve mevsime göre sayıları artar ya da azalabilir. Genellikle İlkbahar ve yazın işlerin yoğunluğundan dolayı sayıları artar. Bir grup de dolaylı şekilde bu işletmelerin sayesinde işe sahip olan kişilerdir. Bunlar işletmelerin ihtiyaçlarını hazırlayanlardır. Yerli yemek, süt ürünleri, et ürünleri, el sanatları ve benzerleri çoğu bu grup tarafından üretilir.
  2. İran’ın güney vilayetlerinde en meşhur el dokumalar, Kaşkay el dokumalarıdır. Öyle ki Şiraz (İran’ın güney bölgelerinde en büyük şehir) çarşısında el dokuma halı sarayları tamamen Kaşkay el dokumalarını satıyor dersek, yanlış olmaz. Bu yüzden el dokumaların Kaşkay aileleri ekonomisinde önemli yeri var. Turistlerin yakından Kaşkayları tanımaları, onları el sanatları almaya daha çok teşvik eder. Bu işletmelerin çoğunda yakında bulunan ailelerin el sanatları satılır. Bu şekilde hem Pazar potansiyelini artırmada ve hem de şehirlerden uzak olanlara ürünlerini doğrudan müşteriye satma imkânı sağlarlar.
  3. Diğer ekonomik katkı da sadece Kaşkaylar için değil ülke için döviz geliridir. Bir araştırmaya göre 2018’de bu yerleri ziyaret eden turistlerin %50’ye yakını yabancı turistlermiş. Bu yıllarda İran’a yapılan ambargolardan dolayı ve petrol satışının zor olduğu için turizm sektörü vasıtasıyla ülkeye giren döviz daha değerli ve faydalıdır

  • Kültürel açıdan:

Kültürel açıdan bu işletmelerin iki türlü etkisi var:

  1. Kültürü koruma: Bu işletmelerin gelirleri geleneksel kültür tabanında olduğu için gelenekleri korumaya çalışırlar. Yaptıkları farklı törenler, festivaller ve hatta reklamlar geleneklerin değerini tanımlayarak onların sürdürmesi ve koruması konusunda pek çok kimseyi motive eder.

 

  1. Kültürü tanıtma: hem yerli ve hem yabancı turistlerin çoğu bu kültür ile yeni tanışıyor ve önceden bir bilgileri varsa da yakından görme fırsatını buralarda buluyorlar. Bunların sosyal medyada paylaştıkları fotoğraflar, videolar ve yazılar kültür tanıtımında etkilidir. Sosyal medya sayfalarında yabancı turistlerin Kaşkay kıyafetiyle çektiği video ya da fotoğrafları veya dansa katıldıkları Kaşkay müziğinden heyecanlandıklarını görüyoruz.
  2. Kaybolan ve unutulan gelenekleri yeniden canlandırma: farklı nedenlerden dolayı zaman içinde bazı gelenekler günlük yaşam dışında bırakılmış ve onlardan sadece yaşlılar hafızasında ya da kitaplarda eser kalmıştır. Bu işletmeler ziyaretçilerine gösterdikleri gelenekler ne kadar çok çeşitli olursa turistler için daha çekici olur ve tekrar oraya gelmelerine veya daha başkalarına bu yerleri ziyaret etmeyi tavsiyede bulunmalarına sebep olur. Bu yüzden bu sektörün girişimcileri araştırarak eski gelenekleri tanıyıp onları canlandırmaya çalışırlar. Hatta bu gayreti el sanatlarında da uygulamaya çalışırlar. Örneğin el dokumaların çeşitlerini artırma amacıyla eski ve unutulan nakışları etraflarındaki halı dokuyanlara tanıtıp ve o nakışları dokumalarını istiyorlar. Geleneksel spor ve oyunları yeniden canlandırma da bunların bir örneğidir.

Geçmişte çoğu Kaşkaylar kültürel faaliyetleri dernekler şeklinde yapmaya çalışırlardı. Bu yüzden maddi açıdan çok problem yaşarlardı ve çoğu dernek bir süre sonra kapanırdı. Bu tür işletmelerin ortaya çıkması ve gelir kaynağı kültür ve geleneksel faaliyetlere bağlı olması bu konularda meraklı olanların bir grubunun işinin kolaylaşmasına yol açtı.

Bu işletmelerin ne kadar da ekonomik ve kültürel açıdan yararlı olduklarından ne kadar bahsedersek edelim yine de sahip oldukları potansiyelleri tamamıyla kullanamadıklarını da eklemeliyiz. Pazar potansiyeli daha çoktur hem de faydalanabilecekleri kültür konuları daha geniştir. Örneğin dünyanın en meşhur at soylarından biri Kaşkaylar tarafından yetiştirilir (Dereşorlu atı) ve binicilik Kaşkayların çoğunun ilgisini çeken bir spordur. Ama bu potansiyelleri turizm sektöründe hala pek kullanmazlar. Bahsi geçen işletme modellerinin çoğu Fars vilayetinde kurulmuştur oysaki Kaşkayların yaşadığı coğrafya 6 vilayeti kapsamaktadır. Bu vilayetlerde girişimciler için hala benzeri işletmeleri kurma fırsatı vardır. Böylece Kaşkaylar için gelecekte ekonomik ve kültürel faaliyetleri genişletme ve geliştirme imkânları oldukça geniştir.

 

 

Paylaşınız

Dikatınızı çekebilir

Türk töresine dayanan güç

Türk töresine dayanan güç  İSA DOĞANLI “Memalik-i mahrusa-i kaçar” veya Kaçar’ın korunmuş toprakları, birinci Dünya

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Cresta Help Chat
gönder