Arsalan Mirzayı

KAŞKAY TÜRKLERİNİN MİLLİ  BİR  ŞAİRİ OLAN Arsalan Mirzayı VE Eserleri

Emad hezrati

 

Giriş

Toplumlar, kültürlerindeki şiir ve edebiyatı ile varlıklarını kanıtlar ve sağlamlaştırırlar. Bir dilde şiir ve şair varlığı özelliklede Kaşkayı durumunda olan bir toplamda şiir ve şair varlığı o dilin konuşurlarının millî kimliğine ne oranda bağlı olduğunun göstergesidir. İran sınırları içinde Şiraz Merkez olmak üzere sekiz – dokuz il de dağınık olarak yaşayan Kaşkayı Türkleri de Türkçenin yanında Farsça ile beraber iki dilli bir Türk topluluğu olmasına rağmen büyük oranda Türkçe Şiir ve Türkçe söyleyen şairler beslemişlerdir. Bu çalışmada, Kaşkayı Türklerinin çok bilinen ve ünlü Şair Arsalan Mirzayı beyin tanıtılması amaçlanmıştır.

Bu yazıda şairin hayatının bazı köşelerine girmeye ve daha sonra şiirlerinin içeriğine kısa bir göz atmaya çalışılmıştır.  Arsalan Mirzayı edebiyat dünyasında derin manalı güzel şiirler, çocuk öyküleri ve çeşitli dallarda birçok yapıtı bulunan, eserleri çok ünlü olan ve Kaşkayı Türkleri Edebiyatı’nın önde gelen isimlerinden olan aynı zamanda Kaşkayı Türklerinin ilk sıralarda gelen hiciv ustalarındandır.

Hiciv tarzındaki şiirlerinin anlatımları da kendi çapında oldukça güzeldir ve derin manalıdır. Bu tarzda birçok başarılı örnekleri Kaşkayıların folk edebiyatına bile geçmiştir.

Arslan Mirzayı yapıtlarının ister araştırdığı dilsel konular olsun ister yazdığı bir çocuk öyküsü olsun, ister söylediği hiciv şiir olsun veya ister söylediği acılı ve hüzünlü şiirleri olsun, tek ortak noktası vardır, Türk!

Arslan Mirzayı Türk milli kültürünü ve özellikle İran’ının güney ve merkezi bölgelerinde yaşayan Türklerin milli kimliğini tanıtmak ve ayakta tutmak için çaba göstermektedir. Şair özelikle de Uzak Yol adlı Kitabında kültürel özgürlük ve bağımsızlığın ve milli kimliğin önemine değinmektedir. Türklerin anadilinin ezilmesinden şikâyetçidir ve bu şikâyetini şiirlerinde daima en sert şekilde ifade etmektedir. Hem kendisinin ve hem milletinin derdini bir uzak ve dolambaçlı yol olarak biliyor ve aynı zamanda duygularını, özlemlerini, çocukluğunu bu uzak yola söyleyerek anlatmaya çalışır ki bu fakat kendi duygu ve özlemi değildir, Kaşkayı milletini de özlem ve duygusudur.

Arslan Mirzayı Şiirlerinde sürekli vurgulanan bir birlik çağırısı görünmektedir. Kaşkayıda birlik, İran Türklerinde birlik, dünya Türklerinde birlik, onun sürekli vurguladığı çağrıdır, kendisi bu çağrıya en uyanlardandır ve onun için güzel çalışmaları da olmuştur. Bu yolda önemli çalışmalarından Kaşkayııdan Haydar Babaya selam çalışmasıdır. Arslan Mirzayı her Şirinde Kaşkayı toplumunun kaybettiği değerleri özlemle anmaktadır. Arsalan Mirzayı şiirleri ile Kaşkayı halkının geçmişi, göçü, eğlenceleri, siyasi güçleri, kahramanlıkları, sıkıntıları, mutlulukları güçlü bir şekilde elde edilebilir.

Bu şiirler sayesinde hem Kaşkayı toplumu hem de bu toplum içerisinde süregelen Türk halk edebiyatı hakkında fikir edinebilmekteyiz.

Anahtar kelemeler: Arsalan Mirzayı, Kaşkayı, Kaşkayı edebiyatı, Türk şiiri, Kaşkayı şiiri

Şairin hayatı

 

 

Doğum Tarihi 28 Agustus 1977 olan Arsalan Mirzayı Kendisi nüfus cüzdanımda olan doğum tarihi kendimden bir yaş daha küçüktür diyor, hatta her zaman söz konusu olan doğum tarihi ile ilgili Kaşkayıda yaş ve büyüklükle ilgili olan bir deyim kullanıyor ‘Yaşım özümden bir köyənək[1] az yırtmıştır’ diyor.

Arsalan Mirzayı Kaşkayı Türklerinin Amele Tayfasındandır, Babası Bu tayfa dahlinde olan Gelezen (Uygur) obasından, annesi ise gene aynı Tayfa dâhilinden olan Teyyibli obasındandır.

Çocukluğunu doğanın kucağında konargöçer bir aile de geçiren Arsalan Mirzayı 1983’te Şiraz’a yakın olan Kevar şehrinde eğitme başladı. Eğitimini Şiraz’da Kaşkayı konargöçerlerine ait olan Şahit Behişti adlı yatılı ortaokulda devam edip liseyi Kır- Karzin ve Firuzabad şehirlerinde tamamladı.  1993’te Fars asimilasyonuna karşı hiciv söylemeye başladı ve Türk ile Şeytan kavgası, Türk ile Tanrı Kavgası adlı hiciv dolu şiirlerinde Kaşkayıların kaybettiği değerin kavgasında bulundu.

1996’da liseyi bitiren Arsalan Mirzayı Fars edebiyatı anabilim dalında Firuzabad özel Üniversitesi’nde, Dr. İbrahim Kayseri, Dr. Cihanbahsh Nevruzi, Dr. Kavus Hasanlı, Dr. Afrasiabi, Dr. Al-Asfour, Dr. Mahmudi diğerleri gibi ünlü hocalar nezdinde eğitimini devam etti. Daha sonra, dilbilmciliği anabilim dalında yüksek lisansla eğitimini tamamladı.

Kaşkayı Türklerinin dili ve edebiyatı üzerine gönüllü olarak çalışan Arsalan aydınlarla bir ortaya gelmesi onun bakış açısını Türklerin kendi diline eğitim alma hakkı semtine yöneltti. Kendisi Kaşkayı aydınlarını hayatında bir dönüm noktası olarak görüyor.

Arsalan, “Türk ve Tarı[2]” adlı ünlü hicivli şiirinde görüldüğü gibi çok yüksek bir mizah anlayışına da sahiptir. Arsalan bu şiir sebebiyle Kaşkayı Türkleri Arasında “Tarıyınan cer salan”[3] adına da meşhurdur.

Geleneksel şiir ve klasik edebiyatın yanı sıra, çağdaş Kaşkayı şiiri biçimlerinde de büyük katkısı vardır. Arsalanın her şairde olduğu gibi kendine özgü şiirsel bir dili var.

Arsalan Mirzayı, 2000 yılında mezun olduktan sonra. Şiraz’ın 15 kilometre uzaklığında yer alan Zargan şehrinde komite imdat (yardım komitesi) adlı devlet kurumunda memur olarak çalışmaya başladı.2001 yılında aynı şehirde, bugüne kadar devam eden Kaşkayı Edebiyat ve Kültür Derneği’ni başlattı. Bu dernek tarafından kapsamlı ve önemli faaliyetler yürütülmektedir. 2003’te Kaşkayı Türklerinden olan biri ile evlendi, evliliğinden bir kız ve bir erkek çocuğu olmuştur.   Oğullunun adını Rıza ve kızının adını da İran coğrafyasında 2000lerden sonra lisanslı ve izinli olan Asena adını bir Türkçe kökenli ad olduğu için kızına ad seçmiştir.

Arsalan Mirzayı hiçbir siyasi fikri veya düşünceyi işine dahil etmeden iş hayatında da çok başarılı olmuştur, 2015’te Fars eyaletinde en iyi memur olarak seçilmiştir.

Sadece Kaşkayı Türklerinin değil bütün Türk dünyasının önde gelen sanat ve fikir adamları arasında çoktan beri yer alması gereken Arsalan Mirzayı ne yazık ki hak etiği kadar tanınmamıştır.

Arsalan Mirzayı, Esadullah Merdani gibi büyük dilbilimciler nezdinde kendi anadili olan Kaşkayı Türkçesinde de gerektiği kadar ders almış ve Türkçenin şiir diyarına adım atmıştır. Bu diyarda hızlıca zirvelere çıkmış, Kaşkayılar’ın durgun ve baskıda kalmış şiir ve edebiyatına Ayvazullah Safari gibi şairlerle birlikte büyük bir devrim yapmışlardır.

İran coğrafyasında Türklerin anadilinin ezilmesinden şikâyetçidir ve bu şikâyetini şiirlerinde daima en sert şekilde ifade etmektedir.

Şair müzikle de yakından ilgileniyor. Ve bir ozan gibi kendi söylediği şiirleri bestelere döküyor. Kaşkayılarda bilinen Mesut Namdarı gibi ünlü müzisyen iş birliğiyle yaptığı İlger ve Uzak Yol albümleri müzik konusunda en önemli çalışmalarındandır.

O hem şair hem, hem Müzikçi ve hem de bilim adamı olarak gösterdiği başarılar sebebiyle Kaşkayılar arsında farklı unvanlarla övülmektedir.

Şairin Eserleri

Basılmış eserler:             

1. Mirzayı, Arsalan (2015/1394). Dina’dan Haydar Babaya Selam, (Dinadan Hayder Babaya Selam), Tek Dereht yayın evi, Tahran.
2. Mirzayı, Arsalan (2017/1396). Çocuklar Ay Çocuklar-Çocuk Şiirleri (Uşaqlar Ay Uşaqlar-Uşaq Şiirləri), Tahtı Cemşid ve Kaşkayı yayın evi, Şiraz.
3. Mirzayı, Arsalan (2017/1396). Kaşkayı Bilmeceleri, (qaşqay Tapmacaları), Yaşıl Alma yayın evi ve Ocak Derneği, Şiraz.

Basıma Hazırlanan Eserler:

Kaşkayı Deyimleri

Kısaca Kaşkayı müziklinden

Bir dilim ay (Kaşkayı gençlerinin şiirleri)

Divan sız Şairler

Göründüğü gibi Arsalan Mirzayı bir sürü araştırmaya dayalı, sanatsal, Folklor ve sosyal çalışmasına rağmen onun “Uzak Yol” adlı ünlü eseri ve şiirleri ile katıldığı festival ve toplantılar, bir şair olarak tanınmasını sağlamıştır. Bu bölümde Arsalan Mirzayı’nin eserleri ve şiirlerinin içeriğini incelemeye çalışacağız. Hayatının muhtelif meselelerine dayanan tespit ve müşahedelerini, kendisine has yoğun bir duygu ve düşünce yapısıyla şiirlerine dökmüş. Kaşkayıların en şirin ve tatlı sözlerini Arslan’ın şiirinde bulabiliriz.

Daha önce de belirtildiği gibi, şiirinin konuları genelde Kaşkayı halkının geçmişi, göçü, eğlenceleri, siyasi güçleri, kahramanlıkları, sıkıntıları ve mutluluklarını içermektedir.

Sözleri Arsalan Mirzayıdan olan ve Kaşkayıların genç Şarkıcısı Şehram Esedi Tarafından seslendirilen ‘biz Türk’üz biz Kaşkayıyız’ parçayı belki de Kaşkayıları merak eden her kesin tarafından bir müzik video olarak izlenilmiştir. Aşağıda bu parçanın sözleri ve daha sonra, youtube kanalımızda paylaştığımız bağlantısı getirilmiştir:

Biz türkək biz qaşqayıyag

Bizim ağır el varımız

Ağzımız içinde şirin

Şəkər təkin dil varımız

***

Bizim Eldə gümüş üzlər

Qəlm qaşlar ala gözlər

Yaxçı mətəl[4], şirin sözlər

Duyqulu nağıl varımız

***

İkki nərgis, ikki sümbül

Şeyda bulbul bir qızıl gül

“Yüsfəli”[5] təkin bülbül

“Sultan”[6] kimin gül varımız

***

Davud[7] təkin sitar çalan

Həq ayəti Cahangir[8] Xan

Məzun[9] Kimin Sırı Nehan

Mecnun o aqıl varımız

***

İzzət evini qayıran

İngilis döşündə duran

Sovlət[10] kim duşman yumuran

Bizim coşqun sel varımız

 ***

Gölümüzdə suna vardır

Elimizdə ana vardır

Arxamızda Dina[11] vardır

Güllü yaşıl Çöl varımız

***

Gəçən günə ağlamışag

Əhdimizi[12] saxlamışag

Elim sənə bağlamışak

Mühkəm[13] sınmaz bel varımız

***

Solmuş Gülləring açılsın

Batmış Gününg genə çalsın

Duşmanıng gözü kor olsun

Zağ varımız hel varımız

***

Yetim yal[14] Ayvaz qəmindən

Dina Mensur[15] qedeminden[16]

Arsalanıng qələmindən

Bizim uzaq yol varımız

YouTube linki

 

 

Yukarıda söz ettiğimiz birlik çağırışı, Kaşkayı tanıtımı, Kaşkayı kahramanlıkları ve benzeri hepsi bu küçük parça şiir içinde yer almaktadır. Parça milletinin Kim olduğu tanıtımı ile başlar, Türklük ve Kaşkayılık vurgulanarak milletinin büyük sanatçı, şair ve siyasi kahraman örnekleri ile devam eder ve birlik çağrısı ile biter.

Çok başarılı bir şekilde Kaşkayıda çok bilinen diğer iki aydın şairi de kendisi yürüdüğü uzak yolun yoldaşı olarak biliyor. Ayvazullah Safari Yetim Yal adlı Şiir kitabının yazarı ve Mensur Şahmohammadi ise Dina dağı Kitabının Yazarı Kaşkayı Türklerinin diğer iki aydın ve milli şairidir. Uzak Yol kitabından alınan aşağıda ki beyit de gene aynı yoldaş çağırışı benzer ve kusursuz şekilde yapılmıştır fakat burada Kaşkayı ve Azerbaycan’daki ortak değerleri de unutmayıp uzak yolundan bir de Azerbaycan’a mesajı var. Arsalanın milli duygusunu yazmaya belki de bizim kalemimiz yetersiz olsun. Belki bütün o duygu ve düşünceyi anlamak için sadece bu tek beyit yeterlidir:

 

Uzaq Yolum[17] Yetim Yala[18] səlam ver

Mensur[19] Dinasıynan dilləş kəlam ver

Heydar Baba[20] ölkesine peyğam ver

De Arsalan uzaq Yolung oğludur

Sınmış qolu zəncirinən bağlıdır

Uzak yol Eseri

182 sayfadan oluşan bu şiir divanı. Kaşkayı Türklerinde olan farklı şiir biçimlerinden oluşan bir şiir toplusudur.

Asanak (bayatı), Yeni Koşma, Ağca Koşma, Koşma ve gerayili biçimleri bu divanda işlenen biçimlerdir. Bu Kitaba Esedullah Merdani bir giriş yazmıştır.

Hürriyet, millet sevgisi, milletinin derdi gibi temaları her parça şiirinde görünmektedir, gene uzak yoldan alınan bu parça da dertler, acılar ve dilekler en uyumlu şekilde bir bire dizilmiş ve şair bu şiirinde Kaşkayıların ulu Kahramanı Şehit Hüsrev hanı bir çam ağacı benzetmesiyle gizleterek duygularını şöyle ifade eder:

Haçan[21] olar bu yaramız sağ ola

nifaq itə təfrəqəmiz dağıla

haçan olur ağır ellər yığıla,

bir ola Ki dost alnından öpək biz

Düşmənləri həq sacıynan yapag biz

Sud[22] eyləməng qəmdən sən, az Hasret çək

Gəl himmət[23] ed özüng bir dəm qıyrət çək

Bundan sorna bizə yaxçı qısmet çək

Uzaq yolum göğ çınarım yıxdılar

Ellər durub mat o[24] hayran baxtılar

Uzaq yolum gəl çıxag el dağına

Baş qoyag çöləring tər[25] qucağına

Dudaq qoyag çeşmələr dudağına

Yengi baştan bu dünyaya gələk biz

Bir xoş görək, ondan sonra ölək biz

Türk şiirinin geleneksel temi olan gurbet, hasret, mihnet ve melâl Arslan’ın şiirlerinin de karakteristik özelliğidir. Ayrıca bu temalara İran’daki Kaşkayı Türklerine olan baskı ve orda olan gizli seslenme de artırılmıştır:

Uzaq yolum, ağır eldən qalmışam

Bir bulbulam qızıl güldən qalmışam

Coşgun bulaq yaşıl çöldən qalmışam

Çək tərkingə məni elə etirt sən

Gülə etirt yaşıl çülə etirt sən

Arsalan Uzak Yol ile dilleştiğinde ondan hem Kahramanlıkları hem Kaşkayı milletinin çektiği dertlerin hatırlatmasını istiyor, o dertler, o mücadeleler, o kahramanlıklar hepsi şair için bir özlem halına gelmiştir, Arsalan özlemlerin şairidir. Onun özlemi ana dilini konuşup yazmak, tarih ve hâldeki millî ve edebî kahramanlarını tanıyıp bilmek, geçmişine onur duymak, milletinin Kahramanlıklarına övünmek ve bu atmosferde oluşan havayı eldaşlarıyla teneffüs edip haz duymak gibi kültürel bir çerçevedir.

Uzaq yolum xəzan yeling gəlmeğindən bir danış

Yaşıl çinar[26] sönmeğindən bir danış

Şer[27] igitlər ölmeğindən bir danış

Xanziniyan[28] o günlərdən yad verir

Qaraqacıng[29] çayı qan qan dad verir

Tıfan[30] gelmiş ağacları lüt edir

Cor[31] tikanı ayaqları şit[32] edir

El köçmuşdür yurd ocağı tit[33] edir

İşiqləring birbirinən çalışmır

Sönmüş ocaq çox can çəkir alışmır

                ***

Uzaq yulum cismiming can yoxudur

Qaşqayı  şəhərining  sültan yoxudur

İlacsız  dərdiming  darman  yoxudur

qurru   qabdan   xalı[34]   qalmış   tağçalar

Şairin sadece Uzak Yol eseri ve bu eserde yer alan Uzak yol adlı şiiri başlı başına bir deyimler hazinesidir. “Sabırı talanmaq“, “devran əmcəğindən zəhir əmmək“, “döş qana ıslamak“, “qanlı çaydan gəçmək, “yâd eyləmək”, “başı sağ olmaq”, “üzünə can sepmək”, “dərd sümüktən(kemikten) gəçmək”, “dərd iligə çatmak”, “yükü məqsədə çatmak”, “dünya dolanmak”, “qana boyanmak”, “baş dardan asmak”, “araya ara salmak”, “baş dara vermək”, “adı batmak”, “qulaq kesmək”, “göz çapak kəsmək”, “Şert bağlamak”, “cınağ   sındırmak”, “kulaktan ırak”, “xoş görmek”, “torpağa yatmak”, gibi pek çok deyim bulunmaktadır. Arsalan şiirlerinin bütünü bu mecazlar ve halk söyleyişleri ile doludur.  Arsalan İran’daki Kaşkayı Türklerinin edebiyatında dili kullanma biçimiyle yenilikçi bir öncüdür.

Geleneksel söz kalıplarına, atasözleri ve deyimlere müracaatı ile yeni bir çığır açmış ve Kaşkayı şiirini ayağa kaldırmıştır. Arsalan dilinde çok samimi ve zarif Türkçe, atasözü ve deyimlerle dolu bir Türkçe görünmektedir, örneğin Aşağıda ulu Hüsrev Han İdamını gizli şekilde tasvir eden Uzak Yol şiirinden alınan şiirde “ağacın kurdu öz içindendir” Atasözü kullanımı:

Dusaqı dunyanın bağlıdır gözü

Burda bir dəli var anglanmaz sözü

Bir sınıq ayna var qubarlı üzü

İçinde bir pes rivayet əksi var

Bir Mensur[35] var bir şehadət əksi var

Uzaq yolum bir qan şair sözünə

Hicrandan soğulmuş qanlı gözünə

Düşmen göynü xoş olmasın özünə

Bu ağaca öz içindən qurd düşdü

Xıyalınga tər sunbulu kim biçdi

Şam olmuş ölkemizdən gün batmış

Sukut lala deyir şulluqlar yatmış

Dərd sümükdən gəçmiş iliğə çatmış

Uzaq yolum qarrı ana yatalı

Eşitmirik Ağasaq Ceyran mətəli

Uzaq yolum gün dolandı batmağa

Mənim bəxtim genə getdi yatmağa

Əcəl gəldi öz yükünü çatmağa

Canım qaçar hiç tərəfdən yan yoxu

Çabalayar ürək ama can yoxu

Uzaq yolum ta ki dünya verir yad

Şiirin eşqi saldı bir şur o bidad

Bisutun döşündə ölmüşdü fərhad

Ama mən gördüm ki dunya dolandı

Bisutunda Xosrow qana boyandı

“Sukuta lala demək”, “şulluğun yatması”, “yaşılıqdan qalmaq”, “Sağ o sola gedmək”, “dudaq gözündən dudaq kəsmək”, “gözdən çıraq kəsmək”,

“yolu yoldan uzaq kəsmək”, “başdan habalaq kəsmək”, “halaylı qaş”, “bəlalı baş”, “yâd eyləmək”, “başı sağ olmaq” gine çok kullanılan önemli deyimlerdendir.

Arsalan şiirlerinde gene çok rastlanan önemli konulardan biri Kaşkayı da olan Folklora değinmektir.

Qarrı ana yatalı / eşitmirik ağsaq ceyran mətəli

Beytinde Azerbaycan ve Kaşkayı da ortak Aksak Ceylan hikâyesine değinmiştir.

Elə bir Köroğlu lazım

Bu beyitte Köroğlu hikâyesine değinmiştir.

Ayrıca Kaşkayıların kendi kahramanları da Arslan şiirlerinde hiç eksilmemiştir. Örneğin

Bir Musa istər

Bir Bəhmən

Bir sowlət istər

Ve benzeri tamlama ve sözler.

Qashqayı Tapmacaları eseri

Kaşkayı bulmacaları anlamında olan bu kitap, Kaşkayı folklorundaki eski Meselsel Bulmacaların toplanılmasından ibarettir. Bu kitap Arsalan Mirzayının 20 yıllık araştırmasından alıntı olan yaklaşık 350 Kaşkayı Folklorik bulmacasından oluşan ve halk arasında kullanılan bir bulmaca koleksiyonudur.  Arsalanın kendisi ‘bu bulmacaları farklı obaların yaşlılarından, Çobanlardan, darqalardan[36] ve benzerinden toplamak hiç de kolay değildi ama ben severek bu işi yaptım’ diyor. Bu kitap Kaşkayı Türklerinin gençleri tarafından kurulan Kaşkayı Ocağı çabasıyla basılmıştır. Bu bulmacaların kayıt altına alınması aslında Kaşkayı Folklorunun kayıp olan bir parçasının kurtulması demektir.

Bu kitapta, önce bulmacalar alfabetik sırayla numaralandırılmış ve sonra da her bulmacanın cevabı karşılık gelen sayı ile verilmiştir.

Örnek

Gecə əktim noxudu, gündüz baxtım yoxudu

Cevap: ulduz.

Uşaqlar Ay Uşaqlar esrei

 

 

Arsalan Mirzayı’nin çocuklar hakkında olan ünlü eseri Uşaqlar ay uşaqlar (çocuklar ey çocuklar) dır.  Bu eser Sepideh Kerimifer tarafından yüzde yüze Kaşkayıların milli kıyafetleri ile resimlenmiştir.  Bu kitap çocukların yaşına uygun bir şiir kitabıdır ve birkaç başlık altında yazılmıştır. Resimler de çok açık, anlaşılır ve konuya uygun şekilde çizilmiştir. Kaşkayı oğlu, Kaşkayı kızı, kitap ve banyo bu kitabın alt başlıklarıdır.

Kitap başlığı altındaki, Kaşkayı çocuklarından kitap okumalarını ve başkasının dili yerine kendi Türkçe dilinin korunmasını istemektedir. Çocuklara birkaç kelimenin Farsçası yerine öz Türkçesini şiir halinde öğreterek onlara kendi dillerini korumayı öneriyor. Kaşkayı kızı şiirinde diline sahip çıkıp kültürünü koruyan bir kızı tasvire çekmektedir.

Banyo şiirinde çocuklara temizlik konusunda öğütler verilmektedir.

Kaşkayı oğlu bölümünde, Kaşkayı oğlunun anadilini ve kültürünü koruması gerekçesi vurgulanmaktadır. Kitabın sayfalarının numaralandırılması çocuklar sayıları öğrensin diye saylar Türkçe olarak heriflerle de yazılmıştır.

Bu kitabın Android uygulaması versiyonu da Vahid Rostemi tarafından hazırlanmıştır:

Anroid bağlantısı

Aşağıda bu kitaptan alınan bir parça örnek olarak alınmıştır:

Uşaqlar ay uşaqlar

 gəling ta bel bağlayag

Özgə dili döşündə

Türkü dili saxlayag

“gonceşk”ə[37] biz quş derək

“aşna”ya tanış derək

“Əbr”i bulut söylərək

“baran”a yağış derək

“Xərguş”a dovşan derək

“Muş”a da siçan derək

“Lakpoşt” olur tusbağa

Biz “mar”a ilan derək

Uşaqlar ay uşaqlar

 gəling ta biz soruşag

Atamızdan, Anadan

Türkü dile danışag

“Sərma”ya sowuq derək

“morq”a da towuq derək

Durmag baxag ıraqdan

“nəzdik”ə  yowuq derək

Dəvə dedək “şotor”a

“səng” demerək kotura

Söz deyərək ürəkdən

Ta göynüngə otura

Mən özgəyə can deməm

Anama “maman” deməm

Bərf bilirəm qar olur

Heç kimə yalan deməm

“hendune” qarpuz olur

“Nəəna” da yarpız olur

Ay heç zaman “mah” olmaz

“setare” ulduz olur

Barmağa “Ənguşt” deməm

Yumuruğa “Muşt” deməm

Ətim tökülür yoldaş!

Ətimizə “guşt” deməm

Uşaqlar ay uşaqlar

Gəling gedək oynayag

Birbirinən coşlanag

Qazan təkin qaynayag

dınadan Heyderbabaya selam eseri

 

Bu eser adından da anlaşıldığı gibi, Güney Azerbaycan’da yaşamış, Azerbaycan Türkçesi’nin ve Türk dünyasının çağımızdaki en büyük şairlerinden olan Muhammed Hüseyin Şehriyarın ünlü eseri Heyder baba şiiri selamlanmıştır.  Bu eserde Şehriyar ve onun Heyder baba eserinin etkisi Kaşkayı şiiri üzerine incelenmiştir. Bu etki Kaşkayılarda hiç az değildir. Arsalan Mirzaynın kendisi dahil birçok Kaşkayı şairleri ve eserleri yüzde yüz Şehriyarın Heyder Babasından etki almıştır. Arsalan Mirzayı bu etkiyi ve bu benzerlikleri teker teker incelemiştir, kitapta aşağıdaki şairler ve eserleri (Heyder babaya benzer şiirleri) incelenmiştir:

• Mansur Şah Muhammedî ve Dina dağı şiiri
• Ayvazullah Safari ve Yetim Yal şiiri
• Kaveh İrevani ve Ağır El şiiri
• Arsalan Mirzayı ve Uzak Yol şiiri
• Davud Hesenağayı ve Tek Ağac şiiri
• Koser Rahimi ve Dina Dağı şiiri
• Furud Cahangiri ve Mezun şiiri

Özel Şiirleri

Arsalan Mirzayı Türk ülkelerinde düzenlen birçok edebi Festivallerde katılmış ve gittiği her Türk coğrafyasında sanki yeni bir güç ve duygu elde etmiş gibi, oralarda daha güvenilir his ediyormuş gibi özgürce şiirler söylemiş, ancak gene de Kaykayları hitap alarak söylemiş.

1 Mayıs 2013, İstanbul’dan eşine hitaben yazdığı bir şiir:

 

Qaşqayı gül

Hayat yoldaşım için

Qaşqayı gül məniminən yola gəl

Mən gedirəm səndə İstanbula gəl

Bir damçaydım[38] batmışam ağ dəngizə[39]

Üz və izlə məni bula bula gəl

Yurdu bulub yurd daşını[40] salmışam

Aksaray’dan bükül bir az sola gəl

Dili bağlı çocuquları beləklə

Düş bu yola qoy hərnə seyir[41] ola gəl

Bu ayrılıq ağır elə çətindir

Qoyma gözüm boz turpaqtan dola gəl

Ayaq yalın, başıng açıq, qarnıng ac

Su əlingdə qoy yerə düş yola gəl

Gül dilingi götür qurtar döğüşdən

*Sowlətimiz gəlməz  yoldan belə gəl[42]

* «sabah qondag İstanbulung düzünə»[43]

gəlməz gəlin başa duvaq dola gəl

Olma Rıza[44], Asınamız[45] pozula

qoyma gülüm qonçasında sola gəl

2014 Kazakistan’da, yazdığı şiiri:

 

Hardayang ?

Hardayang sən ay vəfasiz hardayang?

Sən çoqqalı mən yalıngız hardayang?

Gəlin əling qaldı özgə əlində

Bir de görüm indi mənsiz hardayang?

Türk elində gün aylardan sormuşam

Doğu, batı, quzaylardan sormuşam

Yakutlardan Altaylardan sormuşam

İstanbulda, Urumu, Təbəriz hardayang?

Aynaya bax özüngü gör özüngdə

Hər nə yaxçı yaman vardır özüngdə

koroğlunung heybəti var özüngdə

Qaşı Timür gözü çinngiz hardayang?

Gəl ey mənim ürəğimi qopardan

Dindir mənə o sıtardan o tardan

Hanı eldən hanı boydan tabardan

Türkəmənəng, Qazaq, Qırqız hardayang?

Məlik yazar qara məkətub çinimdə

Bilməm sənsiz nə yazğı var önümdə

Işıq gətir mənim qara günümdə

Hilal qaşlım üzü gündüz hardayang?

Hardayang sən? səndən sora soldu yaz

Ayrılıqdan mənə hərnə oldu yaz

Müdətdir ki heçnə məni coşturmaz

Darıxmışam bəəd_ i hərgiz hardayang?

Yer qurşağı gül üzüngdən alar rəng

Assımandan yer üzünə gələrnəg

Çox qəribəm, mən sənəm ya sən mənəng?

Yeddi il də oldu səkiz hardayang?

Son olarak da uzak yol kitabından basılmış olan Türk ve Tanrı adlı şiirini okuyalım.

 

Türkünən Tanrı

Bir gün bir Türk ərz apardı Tanrıya

Nə için bizi qabladıng başxarıya[46]

Xəlqi sən saldıng diz yola Tanrı can

Bizi saldıng tep o tola[47] tanrı can

Axmurungu etmə turuş tanrımız [48]

Əğri otur sen düz danış tanrımız

Nə için bizi belə giriftar etding

Tat[49] yanında Türkü Xar o zar etding

Tat ki o heç baxmazıdı sözüngə

İndi gəlmiş baş etirdmiş özüngə

Fərngilər ayı təsxir etdilər

Assımandan o yana da getdilər

O  ərəb ki çox gəzirdi xəlici

Assımandan bac almışdı qılıcı

Türk ki sənə tarftardır tanrı can

Varı yerde giriftardır tanrı can

Tatıng yeri kend  təni də sağ oldu

Türküng halı nasaz yeri dağ oldu

Tata villalı bağ düz meydanlar lütf etding

Türkü dağda sərgərdan qoydung getding

Geng yerdə yoldaşang dar yerdə duşman

Zülümüng tirinə olmuşam tuş mən

Mürüvət ed ming bir iling acıyam

Dərgahıngdan bir çörək mohtacıyam

Dudağım dilikdir paşnam[50] yarıqdır

Himmət edsəng əlan canım farıqdır

O gün ki verding Türkə gəllahi

Xeyr görmədi ondan sonra vallahi

O gün ki verding beş on qoyunu

başıma sən tutdung ming bir oyunu

Göy quzzular verdim sening yolunga

yetimingə, duzsağınga, dulunga

nəzr etdim yolungda çox qoç kəsdim

hər dəfədə ikki kəsdim üç kesdim

İmamzadang məndə oğlaq qoymadı

Beş öldürdüm on öldürdüm doymadı

Varlığımı verdim gedalarınga

Göy gümbüdlü imamzadalarınga

Pir o peygəmbəring zikrini etdim

Yeməmiş neməting şükrünü ettim

Ta basardım niyetimi saf etdim

Açıq de Tarı can nə xəlaf etdim

Deding Türk imamı Həzrəti abbasdı

Onungda qolunu şum yəzid kəsdi

Deyərlər xudavənd həy o kərimdir

Səndən ayrı dada gələnim kimdir

Dəli börkü dəvrə goyma Tanrı can

Soyulmuş qafıla soyma Tanrı can

Gövənmə dara malına Tanrı

Bir gel fəqir yanına Tanrı

Tanrı dedi kiməng belə goldurang

Çomağınan seyrəng məni öldürəng

Dedi Türkəm bir bəndəngəm Tanrı can

Varı yerdə şərməndəngəm Tanrı can

Tanrı dedi Kölgəmdən qaça bilməng

Qılıcım altından sən gəçə bilməng

Mən Tanrıyam Tanrılıqdan qaçmıram

Özüng bildəng vil yerə and içmirəm

Yalan demə belə bəşər yoxumdur

Quran bilsin Türkden xəbər yoxumdur

Türk məndən dəğil qullabı bəndədir

Bəndə odurki həmmişə kəntdədir

Mənim bəndələrim cinsi çamırdır

Belə ki sən deyrəng Türklər dəmirdir

Dedim xəlqəl insanə menəltin

Türkə haçan dedim in de Tacık min!

Onda ki dunya malını bəhr etdim

Çox kimsənin qısmatını şəhr etdim

Türküng varlığına sulum etişmir

Pes mowqa gəlmişəng pulum etişmir!

Ki dowrungu bağ o mülkü kend edəm

Bir nəhvinən ağzıngızı bənd edəm

Türk dedi Tanrı can ey danışıyrang

Əcəb mənim əhvalimi soruşırang

Əl götür başımdan ki hal yoxumdur

Seningnən cuğab sual yoxumdur

Tanrılığıng mənim başıma titdi!

Baş qoşma başıma dowarım getdi

Qoy ta çomağımı qoyam boyunuma

Gedəm çatam üç dörd arrıq qoynuma

Vardı getdi gədiktən pənəh oldu

Hər nə ki demişdim saf gunah oldu

Tanrı dedi damar çəkdəm dalıngdan

Cəhənnəmdə xəbər bildəm halıngdan

Damar çəkdəm ismən Türkü zəbandan[51]

ələlxusus şiir yazan Arsalandan

 

Kaynaklar

1. Mirzayı, Arsalan (2015/1394). Dina’dan Haydar Babaya Selam, (Dinadan Hayder Babaya Selam), Tek Dereht yayın evi, Tahran.
2. Mirzayı, Arsalan (2017/1396). Çocuklar Ay Çocuklar-Çocuk Şiirleri (Uşaqlar Ay Uşaqlar-Uşaq Şiirləri), Tahtı Cemşid ve Kaşkayı yayın evi, Şiraz.
3. Mirzayı, Arsalan (2017/1396). Kaşkayı Bilmeceleri, (qaşqay Tapmacaları), Yaşıl Alma yayın evi ve Ocak Derneği, Şiraz.
4. http://www.baydaq.com
5. http://www.qashqaiebook.ir

[1] Gömlek

[2] Tanrı, Allah

[3] Tanrıyla kavga çıkaran

[4] Hikaye , öykü

[5] Kaşkay Türklerinin eski şairi

[6] Yüsüf Alinın

[7] Kaşkaylarda eski Müzikçi

[8] Şahis adı

[9] Kaşkay Türklerinin eski şairi

[10] Kaşkay İlhanı (kaçar ve pehlevi döneminde)

[11] Kaşkaylar Coğrafyasında bir dağ

[12] Söz vermek

[13] güçlü

[14] Kaşkay şairi Ayvazullah seferinin eseri

[15] Kaşkay şairi Mensur ve Dina adlı eseri

[16] adımından

[17] Uzak yol şairin kendi şiir kitabı

[18] Kaşkay şairi Ayvazullah seferinin eseri

[19] Kaşkayların Milli şarilerinden

[20] Azerbaycan Şairi Üstat Şehriyarın ünlü eseri

[21] Ne zaman

[22] Fayda

[23] Özen göster

[24] Ve

[25] Islak, yaş

[26] Macaz ( Hüsrev Kaşkayı)

[27] aslan

[28] Kaşkayı yaylaklarından

[29] Kaşkayı Kışlaklarından

[30] Fırtına

[31] Zülüm

[32] eziyet

[33] duman

[34] Boş

[35]

[36] Deve çobanı

[37] Dırnak arasındaki sözcükler Farsçadır

[38] Damla

[39] Deniz

[40] Yurt taşı

[41] istemek

[42] İsmet İnönü ve Seraj Oğlu tarafından Kaşkayların Türkiyeye taşınması isteği

[43] Kaşkay Folklor şiiri, Saba qondag İstanbulung düzünə / quş atarag ördəkinə qazına

[44] İki anlamı birlikte taşıyor, Rızayet, Şaririn oğlu adı

[45] Şarin Kız adı

[46] Yokuş, baş yukarı

[47] Ova

[48] Surat asmak

[49] Tat, tacik, fars

[50] Ayağ tabanı

[51] Farsçada dil anlamında